Bait Terakhir Ramalan Jayabaya
(Terjemah)
140.polahe wong Jawa kaya gabah diinteriendi sing bener endi sing sejatipara tapa padha ora wanipadha wedi ngajarake piwulang adisalah-salah anemani pati
tingkah laku orang Jawa seperti gabah ditampimana yang benar mana yang aslipara pertapa semua tak beranitakut menyampaikan ajaran benarsalah-salah dapat menemui ajal
141.banjir bandang ana ngendi-endigunung njeblug tan anjarwani, tan angimpenigehtinge kepathi-pati marang pandhita kang oleh pati genimarga wedi kapiyak wadine sapa sira sing sayekti
banjir bandang dimana-managunung meletus tidak dinyana-nyana, tidak ada isyarat dahulusangat benci terhadap pendeta yang bertapa, tanpa makan dan tidurkarena takut bakal terbongkar rahasianya siapa anda sebenarnya
142.pancen wolak-waliking jamanamenangi jaman edanora edan ora kumanansing waras padha nggagaswong tani padha ditaleniwong dora padha ura-urabeja-bejane sing lali,isih beja kang eling lan waspadha
sungguh zaman gonjang-ganjingmenyaksikan zaman gilatidak ikut gila tidak dapat bagianyang sehat pada olah pikirpara petani dibelenggupara pembohong bersuka riaberuntunglah bagi yang lupa,masih beruntung yang ingat dan waspada
143.ratu ora netepi janjimusna kuwasa lan prabawaneakeh omah ndhuwur kudawong padha mangan wongkayu gligan lan wesi hiya padha doyandirasa enak kaya roti boluyen wengi padha ora bisa turu
raja tidak menepati janjikehilangan kekuasaan dan kewibawaannyabanyak rumah di atas kudaorang makan sesamanyakayu gelondongan dan besi juga dimakankatanya enak serasa kue bolumalam hari semua tak bisa tidur
144.sing edan padha bisa dandansing ambangkang padha bisanggalang omah gedong magrong-magrong
yang gila dapat berdandanyang membangkang semua dapatmembangun rumah, gedung-gedung megah
145.wong dagang barang sangsaya laris, bandhane ludesakeh wong mati kaliren gisining pangananakeh wong nyekel bendha ning uriping sengsara
orang berdagang barang makin laris tapi hartanya makin habisbanyak orang mati kelaparan di samping makananbanyak orang berharta namun hidupnya sengsara
146.wong waras lan adil uripe ngenes lan kepencilsing ora abisa maling digethingising pinter duraka dadi kancawong bener sangsaya thenger-thengerwong salah sangsaya bungahakeh bandha musna tan karuan larineakeh pangkat lan drajat padha minggat tan karuan sebabe
orang waras dan adil hidupnya memprihatinkan dan terkucilyang tidak dapat mencuri dibenciyang pintar curang jadi temanorang jujur semakin tak berkutikorang salah makin pongahbanyak harta musnah tak jelas larinyabanyak pangkat dan kedudukan lepas tanpa sebab
147.bumi sangsaya suwe sangsaya mengkeretsakilan bumi dipajekiwong wadon nganggo panganggo lanangiku pertandhane yen bakal nemoniwolak-walike zaman
bumi semakin lama semakin sempitsejengkal tanah kena pajakwanita memakai pakaian laki-lakiitu pertanda bakal terjadinyazaman gonjang-ganjing
148.akeh wong janji ora ditepatiakeh wong nglanggar sumpahe dhewemanungsa padha seneng ngalap,tan anindakake hukuming Allahbarang jahat diangkat-angkatbarang suci dibenci
banyak orang berjanji diingkaribanyak orang melanggar sumpahnya sendirimanusia senang meniputidak melaksanakan hukum Allahbarang jahat dipuja-pujabarang suci dibenci
149.akeh wong ngutamakake royallali kamanungsane, lali kebecikanelali sanak lali kadangakeh bapa lali anakakeh anak mundhung biyungsedulur padha cidrakeluarga padha curigakanca dadi mungsuhmanungsa lali asale
banyak orang hamburkan uanglupa kemanusiaan, lupa kebaikanlupa sanak saudarabanyak ayah lupa anaknyabanyak anak mengusir ibunyaantar saudara saling berbohongantar keluarga saling mencurigaikawan menjadi musuhmanusia lupa akan asal-usulnya
150.ukuman ratu ora adilakeh pangkat jahat jahilkelakuan padha ganjilsing apik padha kepencilakarya apik manungsa isinluwih utama ngapusi
hukuman raja tidak adilbanyak yang berpangkat, jahat dan jahiltingkah lakunya semua ganjilyang baik terkucilberbuat baik manusia malah malulebih mengutamakan menipu
151.wanita nglamar priaisih bayi padha mbayising pria padha ngasorake drajate dhewe
wanita melamar priamasih muda sudah beranakkaum pria merendahkan derajatnya sendiri
Bait 152 sampai dengan 156 tidak ada (hilang dan rusak)
157.wong golek pangan pindha gabah den interising kebat kliwat, sing kasep keplesetsing gedhe rame, gawe sing cilik kecekliksing anggak ketenggak, sing wedi padha matinanging sing ngawur padha makmursing ngati-ati padha sambat kepati-pati
tingkah laku orang mencari makan seperti gabah ditampiyang cepat mendapatkan, yang lambat terpelesetyang besar beramai-ramai membuat yang kecil terjepityang angkuh menengadah, yang takut malah matinamun yang ngawur malah makmuryang berhati-hati mengeluh setengah mati
158.cina alang-alang keplantrang dibandhem nggendringmelu Jawa sing padha elingsing tan eling miling-milingmlayu-mlayu kaya maling kena tudingeling mulih padha manjingakeh wong injir, akeh centhilsing eman ora kedumansing keduman ora eman
cina berlindung karena dilempari lari terbirit-biritikut orang Jawa yang sadaryang tidak sadar was-wasberlari-lari bak pencuri yang kena tuduhyang tetap tinggal dibencibanyak orang malas, banyak yang genityang sayang tidak kebagianyang dapat bagian tidak sayang
159.selet-selete yen mbesuk ngancik tutuping tahunsinungkalan dewa wolu, ngasta manggalaning ratubakal ana dewa ngejawantahapengawak manungsaapasurya padha bethara Kresnaawatak Baladewaagegaman trisula wedhajinejer wolak-waliking zamanwong nyilih mbalekake,wong utang mbayarutang nyawa bayar nyawautang wirang nyaur wirang
selambat-lambatnya kelak menjelang tutup tahun(sinungkalan dewa wolu, ngasta manggalaning ratu)akan ada dewa tampilberbadan manusiaberparas seperti Batara Kresnaberwatak seperti Baladewabersenjata trisula wedhatanda datangnya perubahan zamanorang pinjam mengembalikan,orang berhutang membayarhutang nyawa bayar nyawahutang malu dibayar malu
160.sadurunge ana tetenger lintang kemukus lawangalu-ngalu tumanja ana kidul wetan benerlawase pitung bengi,parak esuk bener ilangebethara surya njumedhulbebarengan sing wis mungkur prihatine manungsa kelantur-lanturiku tandane putra Bethara Indra wus katontumeka ing arcapada ambebantu wong Jawa
sebelumnya ada pertanda bintang paripanjang sekali tepat di arah Selatan menuju Timurlamanya tujuh malamhilangnya menjelang pagi sekalibersama munculnya Batara Suryabebarengan dengan hilangnya kesengsaraan manusia yang berlarut-larutitulah tanda putra Batara Indra sudah nampakdatang di bumi untuk membantu orang Jawa
161.dunungane ana sikil redi Lawu sisih wetanwetane bengawan banyuandhedukuh pindha Raden Gatotkacaarupa pagupon dara tundha tigakaya manungsa angleledha
asalnya dari kaki Gunung Lawu sebelah Timursebelah timurnya bengawanberumah seperti Raden Gatotkacaberupa rumah merpati susun tigaseperti manusia yang menggoda
162.akeh wong dicakot lemut matiakeh wong dicakot semut sirnaakeh swara aneh tanpa rupabala prewangan makhluk halus padha baris, pada rebut benere garistan kasat mata, tan arupasing madhegani putrane Bethara Indraagegaman trisula wedhamomongane padha dadi nayaka perangperange tanpa balasakti mandraguna tanpa aji-aji
banyak orang digigit nyamuk,mati banyak orang digigit semut, matibanyak suara aneh tanpa rupapasukan makhluk halus sama-sama berbaris, berebut garis yang benartak kelihatan, tak berbentukyang memimpin adalah putra Batara Indra,bersenjatakan trisula wedhapara asuhannya menjadi perwira perangjika berperang tanpa pasukansakti mandraguna tanpa azimat
163.apeparap pangeraning prangtan pokro anggoning nyandhangning iya bisa nyembadani ruwet rentenging wong sakpirang-pirangsing padha nyembah reca ndhaplang,cina eling seh seh kalih pinaringan sabda hiya gidrang-gidrang
bergelar pangeran perangkelihatan berpakaian kurang pantasnamun dapat mengatasi keruwetan orang banyakyang menyembah arca terlentangcina ingat suhu-suhunya dan memperoleh perintah, lalu melompat ketakutan
164.putra kinasih swargi kang jumeneng ing gunung Lawuhiya yayi bethara mukti, hiya krisna, hiya herumuktimumpuni sakabehing lakunugel tanah Jawa kaping pindhongerahake jin setankumara prewangan, para lelembut ke bawah perintah saeko proyokinen ambantu manungso Jawa padha asesanti trisula wedalandhepe triniji sucibener, jejeg, jujurkadherekake Sabdopalon lan Noyogenggong
putra kesayangan almarhum yang bermukim di Gunung Lawuyaitu Kyai Batara Mukti, ya Krisna, ya Herumuktimenguasai seluruh ajaran (ngelmu)memotong tanah Jawa kedua kalimengerahkan jin dan setanseluruh makhluk halus berada dibawah perintahnya bersatu padumembantu manusia Jawa berpedoman pada trisula wedatajamnya tritunggal nan sucibenar, lurus, jujurdidampingi Sabdopalon dan Noyogenggong
165.pendhak Sura nguntapa kumarakang wus katon nembus dosanekadhepake ngarsaning sang kuasaisih timur kaceluk wong tuwaparingane Gatotkaca sayuta
tiap bulan Sura sambutlah kumarayang sudah tampak menebus dosadihadapan sang Maha Kuasamasih muda sudah dipanggil orang tuawarisannya Gatotkaca sejuta
166.idune idu genisabdane malatising mbregendhul mesti matiora tuwo, enom padha dene bayiwong ora ndayani nyuwun apa bae mesthi sembadagaris sabda ora gentalan dina,beja-bejane sing yakin lan tuhu setya sabdaniratan karsa sinuyudan wong sak tanah Jawananging inung pilih-pilih sapa
ludahnya ludah apisabdanya sakti (terbukti)yang membantah pasti matiorang tua, muda maupun bayiorang yang tidak berdaya minta apa saja pasti terpenuhigaris sabdanya tidak akan lamaberuntunglah bagi yang yakin dan percaya serta menaati sabdanyatidak mau dihormati orang se tanah Jawatetapi hanya memilih beberapa saja
167.waskita pindha dewabisa nyumurupi lahire mbahira, buyutira, canggahirapindha lahir bareng sadinaora bisa diapusi marga bisa maca atiwasis, wegig, waskita,ngerti sakdurunge winarahbisa pirsa mbah-mbahiraangawuningani jantraning zaman Jawangerti garise siji-sijining umatTan kewran sasuruping zaman
pandai meramal seperti dewadapat mengetahui lahirnya kakek, buyut dan canggah andaseolah-olah lahir di waktu yang samatidak bisa ditipu karena dapat membaca isi hatibijak, cermat dan saktimengerti sebelum sesuatu terjadimengetahui leluhur andamemahami putaran roda zaman Jawamengerti garis hidup setiap umattidak khawatir tertelan zaman
168.mula den upadinen sinatriya ikuwus tan abapa, tan bibi, lolaawus aputus weda Jawamung angandelake trisulalandheping trisula pucukgegawe pati utawa utang nyawasing tengah sirik gawe kapitunaning liyansing pinggir-pinggir tolak colong njupuk winanda
oleh sebab itu carilah satria ituyatim piatu, tak bersanak saudarasudah lulus weda Jawahanya berpedoman trisulaujung trisulanya sangat tajammembawa maut atau utang nyawayang tengah pantang berbuat merugikan orang lainyang di kiri dan kanan menolak pencurian dan kejahatan
169.sirik den wenehiati malati bisa kesikusenenge anggodha anjejaluk cara nisthangertiyo yen iku cobaaja kainoana beja-bejane sing den pundhutiateges jantrane kaemong sira sebrayat
pantang bila diberihati mati dapat terkena kutukansenang menggoda dan minta secara nistaketahuilah bahwa itu hanya ujianjangan dihinaada keuntungan bagi yang dimintaiartinya dilindungi anda sekeluarga
170.ing ngarsa Begawandudu pandhita sinebut pandhitadudu dewa sinebut dewakaya dene manungsadudu seje daya kajawaake kanti jlentrehgawang-gawang terang ndrandhang
di hadapan Begawanbukan pendeta disebut pendetabukan dewa disebut dewanamun manusia biasabukan kekuatan lain diterangkan jelasbayang-bayang menjadi terang benderang
171.aja gumun, aja ngungunhiya iku putrane Bethara Indrakang pambayun tur isih kuwasa nundhung setantumurune tirta brajamusti pisah kaya ngundhuhhiya siji iki kang bisa paring pituduhmarang jarwane jangka kalaningsuntan kena den apusimarga bisa manjing jroning atiana manungso kaiden ketemuuga ana jalma sing durung mangsaneaja sirik aja gelaiku dudu wektuniranganggo simbol ratu tanpa makuthamula sing menangi enggala den leluriaja kongsi zaman kendhata madhepa den marikelubeja-bejane anak putu
jangan heran, jangan bingungitulah putranya Batara Indrayang sulung dan masih kuasa mengusir setanturunnya air brajamusti pecah memercikhanya satu ini yang dapat memberi petunjuktentang arti dan makna ramalan sayatidak bisa ditipukarena dapat masuk ke dalam hatiada manusia yang bisa bertemutapi ada manusia yang belum saatnyajangan iri dan kecewaitu bukan waktu andamemakai lambang ratu tanpa mahkotasebab itu yang menjumpai segeralah menghormati,jangan sampai terputus, menghadaplah dengan patuhkeberuntungan ada di anak cucu
172.iki dalan kanggo sing eling lan waspadaing zaman kalabendu Jawaaja nglarang dalem ngleluri wong apengawak dewacures ludhes saka braja jelma kumaraaja-aja kleru pandhita samusanalarinen pandhita asenjata trisula wedhaiku hiya pinaringaning dewa
inilah jalan bagi yang ingat dan waspadapada zaman kalabendu Jawajangan melarang dalam menghormati orang berupa dewayang menghalangi akan sirna seluruh keluargajangan keliru mencari dewacarilah dewa bersenjata trisula wedhaitulah pemberian dewa
173.nglurug tanpa balayen menang tan ngasorake liyanpara kawula padha suka-sukamarga adiling pangeran wus tekaratune nyembah kawulaangagem trisula wedhapara pandhita hiya padha mujahiya iku momongane kaki Sabdopalonsing wis adu wirang nanging kondhanggenaha kacetha kanthi njingglangnora ana wong ngresula kuranghiya iku tandane kalabendu wis mingercenti wektu jejering kalamuktiandayani indering jagad rayapadha asung bhekti
menyerang tanpa pasukanbila menang tak menghina yang lainrakyat bersuka riakarena keadilan Yang Kuasa telah tibaraja menyembah rakyatbersenjatakan trisula wedhapara pendeta juga pada memujaitulah asuhannya Sabdopalonyang sudah menanggung malu tetapi termasyhursegalanya tampak terang benderangtak ada yang mengeluh kekuranganitulah tanda zaman kalabendu telah usaiberganti zaman penuh kemuliaanmemperkokoh tatanan jagad rayasemuanya menaruh rasa hormat yang tinggi

TENTANG PUJANGGA R. Ng. Ronggowarsito

R. Ng. Ronggowarsito terlahir dengan nama kecil BagusBurham pada tahun 1728 J atau 1802 M, putra dari RM.Ng. Pajangsworo. Kakeknya, R.T. Sastronagoro yangpertama kali menemukan satu jiwa yang teguh dan bakatyang besar di balik kenakalan Burham kecil yangmemangterkenal bengal. Sastronagoro kemudian mengambilinisiatif untuk mengirimnya nyantri ke PesantrenGebang Tinatar di Ponorogo asuhan Kyai Kasan Besari.Menjelang dewasa (1813 Masehi), ia pergi bergurukepada Kyai Imam Besari dipondok Gebang Tinatar.Tanggung jawab selama berguru itu sepenuhnyadiserahkan pada Ki Tanudjaja. Ternyata telah lebihduabulan, tidak maju-rnaju, dan ia sangat ketinggalandengan teman seangkatannya. Disamping itu, BagusBurham di Panaraga mempunyai tabiat buruk yang berupakesukaan berjudi. Dalam tempo kurang satu tahun bekal500 reyal habis bahkan 2 (dua) kudanyapun telahdijual. Sedangkan kemajuannya dalam belajar belumnampak., Kyai Imam Besari menyalahkan Ki Tanudjajasebagai pamong yang selalu menuruti kehendak BagusBurham yang kurang baik itu. Akhirnya Bagus BurhamdanKi Tanudjaja dengan diam-diam menghilang dari PondokGebang Tinatar menuju ke Mara. Disini mereka tinggaldi rumah Ki ngasan Ngali saudara sepupu Ki Tanudjaja.Menurut rencana, dari Mara mereka akan menuju keKediri, untuk menghadap Bupati Kediri PangeranAdipaticakraningrat. Namun atas petunjuk Ki Ngasan Nga1i,mereka berdua tidak perlu ke Kediri, melainkan cukupmenunggu kehadiran Sang Adipati Cakraningrat diMadiun

Leave a respond

Posting Komentar